اعاده حیثیت چیست؟

در صورتی که فردی موضوعات دروغین و تهمت‌آمیزی را علیه شخص دیگری منتشر کرده و نتواند صحت آن را ثابت کند، شخص متضرر می‌تواند با ارائه نمونه شکایت به دادسرا، علیه این فرد اقدام به اعاده حیثیت و اتخاذ اقدامات قانونی نماید. مهلت برای اعاده حیثیت یک سال از زمان آگاهی از وقوع جرم محسوب می‌شود.

بر اساس قانون اساسی، حیثیت، جان، مالکیت و حقوق افراد از هرگونه تعرض محفوظ است و امکانی برای خراب کردن آبرو، اعتبار، حیثیت و حقوق دیگران وجود ندارد. هرگونه ادعای غیرقانونی یا اتهامی که می‌تواند به دیگران وارد آسیب شود، در قانون به عنوان جرم محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، اگر کسی اقدام به نسبت دادن اموری به شخص دیگری کند که با واقعیت مطابقت نداشته و به این شخص بی‌عدالتی وارد شود، متضرر می‌تواند ادعای تشویش و آسیب به حیثیت و عزت خود را داشته باشد.

در بسیاری از موارد، افرادی که مورد تعقیب قرار گرفته و به اتهاماتی متهم شده‌اند که صحتی ندارند، می‌توانند با اقدام به اعاده حیثیت، آثار منفی اجتماعی ناشی از تهمت و افترا را کاهش دهند. به عبارت دیگر، اعاده حیثیت یعنی چه؟ و چه مجازاتی برای فرد متخلف در نظر گرفته می‌شود؟

برای بررسی جنبه‌های مختلف اعاده حیثیت، ابتدا مفهوم این اصطلاح را توضیح می‌دهیم و سپس به بررسی مجازات کیفری این اقدام، روش‌های انجام اعاده حیثیت، مهلت برای شکایت در این زمینه و در نهایت، نمونه‌ای از شکایت اعاده حیثیت را ارائه می‌کنیم.”

لطفا توجه داشته باشید که توضیحاتی که بیان شدند بیشتر جهت اظهار نظر کلی در مورد اعاده حیثیت بوده و بسته به جزئیات مورد نیاز و اطلاعات دقیق‌تر، شکایت یا ادعای اعاده حیثیت باید با دقت بیشتری انجام گیرد.

اعاده حیثیت

اکثر افراد با اصطلاح “اعاده حیثیت” در زمینه حقوق آشنایی دارند و اگر به شخصی اتهاماتی ناروایی یا نادرست وارد شود، او می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و اعاده حیثیت درخواست کند. این مفهوم حقوقی به طور عمومی به عنوان “اعاده شرف” نیز شناخته می‌شود. تعریف حقوقی اعاده حیثیت یا اعاده شرف نزدیک به تعریف عرفی این موضوع است.

به سؤال اعاده حیثیت چیست؟ می‌توان گفت که اگر شخصی ادعاهای نادرستی را مطرح کند یا از دیگری سوء استفاده کند و این ادعاها و اقدامات مطابق واقعیت نباشد، فرد تحت تهمت یا اتهام ناعادلانه قرار گرفته باشد، می‌تواند با رویه‌های قانونی مانند ارائه شکایت، اتهامات ناروایی علیه خود را رد کرده و خواستار تحقیقات و مجازات فردی که ادعاهای ناصحیح را مطرح کرده، شود.

در برخی قوانین نیز به مفهوم اعاده حیثیت اشاره شده است و مطالب آنها بسیار مهم است. در برخی موارد، حکمی صادر می‌شود که حیثیت یک فرد را آسیب می‌رساند، اما بعداً مشخص می‌شود که قاضی اشتباه کرده است. در این حالت، طبق اصل 171 قانون اساسی، از فردی که مورد اشتباه قرار گرفته، اعاده حیثیت صورت می‌گیرد.

اصل 171 قانون اساسی می‌گوید: “هرگاه از تقصیر یا اشتباه قاضی در مورد خاصی ضرری به کسی وارد شود، اگر تقصیر واقعی باشد، مقصر مسئول است و در غیر این صورت، خسارت توسط دولت جبران می‌شود و در هر صورت، اعاده حیثیت انجام می‌شود.”

در حقیقت، عموما اعاده حیثیت میان دو نفر است که احتمالا دشمنی دارند و یکی ادعاهای ناروایی یا افترایی مطرح می‌کند که براساس مواد 697، 698 و 699 قانون مجازات اسلامی تحت عنوان جرم افترا محسوب می‌شود.

طبق ماده 697 قانون مجازات اسلامی، هر کسی که به وسیله نامه، مقاله، گفتار در محافل عمومی یا هر روش دیگری به کسی ادعای نادرستی مطرح کند ولی نتواند صحت آن ادعا را ثابت کند، مجازات می‌شود. این جرم را عموما به عنوان جرم افترا می‌شناسند.

به همین ترتیب، بر اساس ماده 698 قانون مجازات اسلامی، هر کسی که به قصد ضرر رساندن یا ایجاد تشویش در ذهن عمومی، اظهارات نادرست و دروغینی را بیان کند، مجازات می‌شود. اگرچه این اظهارات به طور مثبت ثابت شود، فرد همچنان مسئول مجازات خواهد بود؛ چرا که این اظهارات نادرست نیز خود یک جرم است و نباید در جامعه رایج شود.

در نهایت، اعاده حیثیت به معنای رد اتهامات نادرست و مطرح شده است. این روند به مجازات قانونی نقدی، عذرخواهی و سایر روش‌های اعاده حیثیت متهم منجر می‌شود. این مسئله تا حد زیادی در دادگاه و توسط مراجع قضایی بررسی و حل می‌شود.

_{^{نکات مهم در مورد اعاده حیثیت}}

گاهی اتکا و وابستگی فرد به حیثیت و تمامیت شخصی خود ناشی از عملکرد افراد دیگر است، مانند جرایمی همچون قذف، و گاهی نیز حیثیت اجتماعی به دنبال عملکرد خود شخص با ارتکاب جرم آسیب می‌بیند.

در صورتی که فرد جرمی را به کسی نسبت داده باشد که واقعیتی نداشته باشد یا اگر علیه فردی مطالب کذب و دروغین بیان کند به نحوی که حیثیت، شرافت و اعتبار فرد دستخوش تغییر گردد، طرف متضرر از ادعای افترا و نشر اکاذیب می‌تواند اقدام به تعقیب نماید.

به همین دلیل پیگیری شخص مفتری، یعنی فردی که با ادعای غیرواقعی و با اثبات اینکه قصد آسیب رساندن به دیگری را داشته، سبب خواهد شد تا شرافت و حیثیت آسیب دیده در ذهن عمومی یا در گروه خاص، به وضعیت اولیه بازگردد.

لازم به ذکر است که این اقدام باید عمدی باشد و شرایطی چون حالت خواب یا مستی که فرد اراده را ندارد، در این موضوع مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

اعاده حیثیت نیاز به اقدام شخص متضرر دارد که با مراجعه به دادسرا شکایت خود را علیه فرد مرتکب جرم مطرح نماید.

همچنین اگر مفتری توانایی اثبات درستی اقدام به جرم از سوی شخص متهم را داشته باشد، به عنوان مفتری قابل مجازات نخواهد بود.

_{^{ارکان اعاده حیثیت}}

عنصر قانونی :

اعاده حیثیت به موارد مختلفی در قوانین اشاره کرده است. این اقدام برای حالت‌های مختلفی اعم از مجازات تبعی، وضعیت‌های وکیل کیفری و ورشکستگان، و همچنین در موارد افترا و نشر اکاذیب به عنوان جرم انگاری مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مطابق ماده 6 قانون وکالت 1315، وکلایی که به دلیل اخلاقی ممنوع‌ الوکاله شده باشند، می‌توانند بعد از گذشت 5 سال از صدور حکم، اقدام به اعاده حیثیت کنند. همچنین، ماده 575 قانون تجارت به اعاده‌ حیثیت ورشکستگان به تقلب اشاره کرده است.

اعاده حیثیت به علت افترا و نشر اکاذیب مطابق با مواد 697 تا 699 قانون مجازات اسلامی مورد جرم انگاری قرار می‌گیرد.

بنا به ماده 697 این قانون، هر کسی که از طریق وسایل مختلف مانند چاپ و خطا، روزنامه، جراید، یا حتی نطق در مجامع به دیگری امری نسبت دهد یا ادعاهایی را منتشر کند که مطابق قانون جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن را ثابت کند، به مجازات حبس از یک ماه تا یک سال و تا 74 ضربه شلاق یا هرکدام از آنها، بستگی به مورد، محکوم می‌شود.

همچنین، ماده 698 این قانون به جرم نشر اکاذیب اشاره می‌کند و افراد می‌توانند در صورت وقوع این جرم علیه فرد شکایت نمایند.

_{^{عنصر مادی}}

جرم افترا، نه تنها از طریق کلام، بلکه با هر گونه عملی که می‌تواند جنایتی را به کسی واگذار کند، محقق می‌شود. در این جرم، باید عملی واقعی صورت گیرد که به عمل مجرمانه‌ای متهم شود و از نظر قانون ممنوع باشد و برای آن مجازاتی تعیین شده باشد.

_{^{عنصر معنوی}}

برای رخ دادن جرم افترا، عمل باید به صورت آگاهانه و عمدی انجام شود و به نحوی باشد که باعث تخریب اعتبار و آبروی فرد شود. برای اثبات جرم افترا، نیاز است که موارد زیر محقق شود:

1. انتساب جرم به شخص دیگر و ادعای نادرست
2. وضوح در شناسایی فردی که به او اتهام مطرح شده است
3. عدم توانایی در اثبات صحت ادعا و اتهام
4. تخریب آبرو و اعتبار فرد

این موارد باید در مورد جرم افترا تأیید شود تا این جرم اثبات شود.

مجازات اعاده حیثیت کیفری

در قسمت قبل، به موارد مهمی پرداختیم که شخص می‌تواند براساس آن‌ها اقدام به اعاده حیثیت کند. اما اگر این سوال پرسیده شود که در صورت اقدام به اعاده حیثیت، چه مجازاتی انتظار می‌رود؟ در واقع، مجازات اعاده حیثیت در امور کیفری بستگی به نوع جرمی است که انجام شده است. به عنوان مثال، اگر شخصی طبق ماده 697 قانون مجازات اسلامی افترا کرده و نتواند این ادعا را اثبات کند، ممکن است به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم شود.

در صورتی که شخص جرمی منافی عفت مثل لواط یا زنا را به دیگری نسبت دهد و این ادعا را نتواند اثبات کند، بر اساس ماده مذکور ممکن است به مجازات جرم قذف که 80 ضربه شلاق است محکوم شود. اگر علیه شخصی ادعاهایی نشر دهد که اشاعه فحشا محسوب شود، ممکن است به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم شود، حتی اگر نتواند انتساب ادعاها را ثابت کند.

همچنین می‌تواند افترا به صورت عملی باشد، که ماده 699 قانون مجازات اسلامی به آن اشاره می‌کند. به عنوان مثال، اگر شخصی آلات جرمی را در منزل، محل کار یا جیب دیگری قرار دهد و موجب تعقیب کیفری شود، در صورتی که بعداً اثبات شود که این عمل افترایی بود، ممکن است به مجازات شش ماه تا سه سال حبس یا تا 74 ضربه شلاق محکوم شود، مانند جرم تهمت دزدی.

اگر اعاده حیثیت به صورت نشر اکاذیب صورت گیرد، بر اساس ماده 698 قانون مجازات اسلامی ممکن است به مجازات دو ماه تا دو سال حبس یا شلاق تا 74 ضربه محکوم شود. همچنین بر اساس ماده 700 قانون مجازات اسلامی، هر کسی که با نظم، نثر یا به صورت کتبی و شفاهی هجویی منتشر کند، ممکن است به مجازات حبس از یک ماه تا شش ماه محکوم شود.

چگونه اعاده حیثیت کنیم

بعد از آشنایی با مفهوم اعاده حیثیت و مجازات‌های ممکن در این زمینه، اکنون نیاز است تا در خصوص نحوه اعاده حیثیت کیفری توضیح داده شود. برخی افرادی که مورد افترا یا نشر اکاذیب قرار گرفته‌اند، ممکن است این سوال را مطرح کنند که چگونه می‌توانند اعاده حیثیت کنند؟

پاسخ به این سوال به سادگی امکان‌پذیر است. فردی که تصمیم به اعاده حیثیت دارد، ابتدا باید یک شکایت (شکواییه) را آماده کرده و از دادسرا درخواست رسیدگی نماید. اما در حال حاضر، برای اقدام به شکایت اعاده حیثیت، شاکی باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و با ارائه اسناد و مدارک مورد نیاز، شکواییه خود را ثبت کند. پس از ثبت شکایت اعاده حیثیت در سامانه، این شکایت به دادسرای مربوطه ارجاع داده می‌شود.

مقامات دادسرا در ابتدا شکایت را مورد بررسی قرار داده و ممکن است پس از بررسی‌های اولیه، قرار منع تعقیب را صادر کنند؛ به این معنا که عمل متهم جرم نبوده و امکان اعاده حیثیت وجود ندارد. اما اگر شکایت را معتبر برشمرده و مقرون به صحت دانستند، این اقدام را به دادگاه کیفری برای رسیدگی اصلی ارجاع خواهند داد. در این مواقع، قاضی دادگاه نسبت به شکواییه اعاده حیثیت رسیدگی می‌کند و ممکن است به متهم یکی از مجازات‌های مطرح شده در مورد آن محکومیت دهد.

مهلت شکایت اعاده حیثیت

در قسمت قبلی، جزئیات مربوط به مجازات اعاده حیثیت و نحوه شکایت در دادگاه کیفری برای اعاده حیثیت را توضیح دادیم. اما گاهی سوال مطرح می‌شود که مهلت برای اقدام به اعاده حیثیت کیفری چقدر است؟ به عبارت دیگر، چه مدتی پس از بروز اتهام، فرد می‌تواند اقدام به اعاده حیثیت کیفری کند؟

به این سوال باید این‌گونه پاسخ داد که بر اساس ماده 106 قانون مجازات اسلامی، در جرایم تعزیری قابل گذشت، اگر متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ آگاهی از وقوع جرم شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود؛ مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده باشد یا به دلیلی خارج از اختیار قادر به شکایت نباشد. در این صورت، مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود. همچنین، اگر متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از وراثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارند.

بنابراین، اگر قصد دارید به دلیل نشر اکاذیب، اعاده حیثیت را طرح کنید، بهتر است در مدت زمان معقول پس از نشر اکاذیب (یعنی در طول یک سال از تاریخ آگاهی از جرم) به دادسرا مراجعه کرده و شکواییه اعاده حیثیت را مطرح کنید. همچنین، اگر قصد اعاده حیثیت کیفری به دلیل افترا را دارید، بهتر است بلافاصله پس از صدور حکم دادگاه یا دادسرا که برائت از جرم را تأیید می‌کند، به استناد حکم دادگاه شکایت اعاده حیثیت را مطرح کنید.

حرفه ای ترین وکلای شیراز در دعاوی حقوقی

برای دیدن نکته های حقوقی جالب توجه و سایر مقالات حقوقی و همچنین دریافت مشاوره حقوقی رایگان به صفحات دیگر وبسایت موسسه حقوقی ناد بهترین موسسه حقوقی شیراز سر بزنید.

حرفه ای ترین وکلای شیراز در تیم حقوقی ناد آماده پاسخگویی و ارائه مشاوره حقوقی رایگان و سودمند به شما عزیزان هستند.