اعاده دادرسی چیست و انواع آن

بعد از صدور حکم قطعی توسط دادگاه، یکی از روش‌هایی که برای اعتراض و اصلاح حکم وجود دارد، ” اعاده دادرسی ” است. این روش به این صورت است که طرف‌های دعوای حقوقی یا کیفری، با استناد به مواد مربوط در قانون، می‌توانند درخواست اعاده دادرسی را مطرح کنند. این درخواست می‌تواند به دو صورت اعاده دادرسی اصلی یا طاری صورت گیرد.

در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، روش‌هایی برای اعتراض به حکم دادگاه برای فرد متاثر یا محکوم علیه فراهم شده است. این روش‌ها شامل تجدید نظر، واخواهی، فرجام خواهی، اعاده دادرسی و سایر روش‌ها می‌باشند.

بطور کلی، حکمی که توسط دادگاه صادر می‌شود و پس از قطعیت خود، اعتبار یافته باشد، قابلیت اصلاح یا مرور دوباره را ندارد. با این حال، در برخی موارد خاص، قوانین این امکان را فراهم کرده‌اند که حتی پس از صدور حکم قطعی، اصلاحاتی در حکم اعمال شود یا اعاده دادرسی صورت گیرد.

اطلاعات درباره اعاده دادرسی و روش‌های اعتراض در انواع دعاوی بسیار حائز اهمیت است زیرا این امکان یکی از آخرین روش‌های اعتراض به حکم دادگاه است.

به همین دلیل، در این مقاله قصد داریم تا به توضیح مفهوم اعاده دادرسی و انواع آن بپردازیم. سپس، به بررسی مراحل و نحوه اجرای اعاده دادرسی توسط دادگاه می‌پردازیم و مباحث مرتبط با ارائه دلایل جدید در این فرآیند را نیز بررسی خواهیم کرد.

اعاده دادرسی چیست؟

یکی از نتایج صدور حکم قطعی، امکان درخواست مجدد برای بررسی موضوع توسط دادگاه را ناشی می‌کند. این وضعیت به عنوان “اعتبار امر مختومه” یا “اعتبار امر قضاوت شده” شناخته می‌شود.

با این حال، در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، روشی برای اعتراض به حکم قطعی وجود دارد که به آن “اعاده دادرسی” می‌گویند. اما سوالی که مطرح می‌شود، این است که اعاده دادرسی چیست؟

اعاده دادرسی به عنوان یکی از روش‌های استثنایی برای اعتراض به حکم قطعی صادره از دادگاه تعریف می‌شود. در این روش، فرد متاثر از حکم، در شرایط خاص، از دادگاه درخواست می‌کند که یک بار دیگر به پرونده‌اش رسیدگی کند تا اگر شرایط لازم برای اعاده دادرسی فراهم شوند، حکم جدید صادر گردد.

درباره مفهوم اعاده دادرسی، باید گفت که این روش قابلیت اعتراض را در دعاوی حقوقی و کیفری دارد. با این حال، دلایل و محدودیت‌های اعاده دادرسی در دعاوی حقوقی و کیفری با یکدیگر متفاوت است.

به عبارت دیگر، دلایلی که به استناد آنها می‌توان در دعاوی حقوقی اعاده دادرسی کرد، با دلایلی که در دعاوی کیفری امکان‌پذیر است، متفاوت است. در این بخش، به بررسی مفاهیم اعاده دادرسی در حقوقی و کیفری می‌پردازیم.

دلایل اعاده دادرسی :

برای درخواست اعاده دادرسی، تحقق و اثبات یکی از دلایل زیر ضروری است:

1. مغایرت رای صادره با قوانین آشکار شرعی بنابه تشخیص رئیس قوه قضائیه.
2. عدم تطابق موضوع حکم صادره با ادعای خواهان.
3. حکم صادر شده بیش از خواستهٔ خواهان باشد.
4. عدم تطابق مفاد حکم صادره به دلیل استناد به مواد قانونی متضاد با یکدیگر.
5. صدور حکم متفاوت در ارتباط با پرونده‌ای که قبلاً در همان دادگاه مورد بررسی قرار گرفته و حکم صادر شده است.
6. تقلب فرد مقابل دعوی (مانند شهادت دروغ) که در حکم صادره تاثیر گذار بوده است.
7. اثبات اینکه حکم با استناد به اسناد جعلی صادر شده است.
8. دستیابی به مدارکی که بر حق بودن فرد درخواست‌کننده اعاده دادرسی را ثابت می‌کند.

بیشتر بخوانید : اعاده حیثیت چیست و نحوه انجام آن چگونه است ؟

مهلت درخواست اعاده دادرسی:

مهلت اعاده دادرسی برای افراد مقیم ایران، 20 روز و برای افراد مقیم خارج از کشور، 2 ماه است.

در صورتی که حکم قطعی به صورت حضوری صادر شده باشد، مهلت اعاده دادرسی از تاریخ ابلاغ حکم آغاز می‌شود. اما اگر حکم به صورت غیابی صادر شده باشد، مهلت اعاده دادرسی با انقضای مهلت برای تجدید نظر و واخواهی شروع می‌شود. در صورتی که فرد به دلایل موجه نتواند در مهلت مقرر دادخواست اعاده دادرسی را ارائه کند، اگر دلایل موجه او تأیید شوند، ممکن است دادخواست او پس از اتمام مهلت مقرر نیز قبول شود. اما اگر دلایل ارائه شده موجه نباشند، دادخواست او رد خواهد شد.

دلایل موجه عبارتند از:
– بیماری متقاضی
– بازداشت متقاضی
– فوت اعضای خانوادهٔ وی
– وقوع حوادث غیرمنتظره مانند زلزله

قانون اعاده دادرسی:

با توجه به ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی، موارد زیر از جمله شرایطی هستند که می‌توان بر اساس آن‌ها درخواست اعاده دادرسی در دعاوی حقوقی نمود:

۱. هنگامی که حکم دادگاه، خواسته خواهان را پاسخ نداده باشد یا به میزان بیشتر از خواسته او صادر شده باشد.

۲. وقتی که در مفاد حکم دادگاه، تضادی وجود داشته باشد که ناشی از استناد به اصول یا مواد قانونی متضاد باشد.

۳. اگر حکم دادگاه با حکم دیگری که قبلاً در همان دعوی و از همان دادگاه صادر شده باشد، متضاد باشد، بدون داشتن دلیل قانونی معتبر.

۴. زمانی که طرف مقابل از حیله یا تقلب استفاده کرده باشد و این موضوع باعث شده که دادگاه به نفع او حکم صادر کند.

۵. اگر دادگاه، به دلیل اسناد یا مدارکی حکم را به نفع طرف مقابل صادر کرده باشد که پس از قطعیت حکم، اثبات شود آن اسناد جعلی بوده‌اند.

۶. وقتی که پس از قطعی شدن حکم، اسناد یا مدارکی بیرون آمده و نشان دهد که محکوم علیه حقانیت نداشته یا در دادرسی در دسترس متقاضی نبوده است.

این شرایط به طرف‌ها امکان می‌دهند تا پس از صدور حکم قطعی، درخواست اعاده دادرسی را به دادگاه مطرح کنند، در صورتی که یکی از این موارد اثر مخربی بر عدالت و صحت حکم دادگاه داشته باشد.

در قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۴۷۴ شرایطی را برای اعاده دادرسی در دعاوی کیفری مشخص می‌کند:

۱. زمانی که محکوم به اتهام قتل، متوجه شود که فرد مورد اتهام هنوز زنده است.

۲. اگر عمل ارتکابی متهم، جرم نباشد یا مجازات تصویب شده از سوی دادگاه بیشتر از حد مجازات قانونی باشد.

۳. در صورت صدور احکام متفاوت برای یک فرد به یک اتهام واحد.

۴. اگر اثبات شود که پایه حکم دادگاه از اسناد جعلی یا شهادت دروغین استفاده کرده است.

۵. اگر دو نفر به یک جرم محکوم شده باشند و در نتیجه تعارض دو حکم، بی‌گناهی یکی از آنها ثابت شود.

۶. در صورتی که چند نفر به یک جرم مجازات شده باشند، در حالی که وضعیت جرم به گونه‌ای است که نمی‌توان چندین متهم را برای همان جرم معترف شناخت.

۷. اگر پس از صدور حکم قطعی، واقعه‌ای جدید و یا ادله‌ای ارائه شود که بتواند بی‌گناهی محکوم علیه را اثبات کند.

در هر صورت، محکوم علیه نیاز دارد که با استناد به مدارک و اسناد مرتبط، درخواست اعاده دادرسی را مطرح کند. در قسمت‌های بعدی، مراحل و روش‌های انجام اعاده دادرسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

انواع اعاده دادرسی

اعاده دادرسی، یکی از ابزارهایی است که در قوانین مربوطه، برای اعتراض به رای دادگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش، بر اساس جوانب قانونی مختلف، چندین نوع مختلف دارد که به بررسی انواع آن می‌پردازیم.

1. **انواع اعاده دادرسی حقوقی و کیفری:**
– اعاده دادرسی حقوقی: قابلیت اجرا در دعاوی حقوقی را دارد و شرایط و مراحل آن در مواد ۴۲۶ تا ۴۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی تبیین شده است.
– اعاده دادرسی کیفری: این نوع اعاده دادرسی در مواد ۴۷۴ تا ۴۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری مورد تعریف قرار گرفته است.

2. **اعاده دادرسی توسط رئیس قوه قضاییه:**
– بر اساس ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر رئیس قوه قضاییه حکمی را خلاف شرع دانست، می‌تواند اعاده دادرسی را تصویب کرده و پرونده را به دیوان عالی کشور ارسال نماید.

3. **اعاده دادرسی اصلی و طاری:**
– اعاده دادرسی اصلی: وقتی متقاضی به طور مستقل درخواست اعاده دادرسی را به دادگاه اعلام می‌کند.
– اعاده دادرسی طاری: وقتی در دعوای دو نفری حکم صادر شده و بعداً در دعوای دیگری از آن حکم به عنوان دلیل استفاده می‌شود، طرف متضرر معترض شده و اعاده دادرسی را درخواست می‌نماید.

این انواع اعاده دادرسی مرتبط با مقررات مختلف قانونی هستند و هر یک شرایط و مراحل خاص خود را دارند که در ادامه، به تفصیل مراحل و نحوه انجام این اعاده دادرسی‌ها را بررسی خواهیم کرد.

پیشنهاد ما به شما : ارتباط با بهترین وکیل حقوقی در شیراز 

مراحل و نحوه اعاده دادرسی:

انجام اعاده دادرسی، مانند سایر روش‌های اعتراض به حکم مانند تجدید نظر خواهی یا واخواهی، نیازمند اقدام شخص ذی نفع است. او باید با داشتن شرایط لازم و طی مراحلی که در قانون تعیین شده، اعتراض خود را اعلام کند. مراحل و نحوه انجام اعاده دادرسی حقوقی و کیفری به این صورت است:

1. **مراحل اعاده دادرسی حقوقی و کیفری:**
– شخص محکوم علیه باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست اعاده دادرسی را تقدیم کند.
– در دادخواست اعاده دادرسی، باید به یکی از جوانب اعاده دادرسی استناد شود و تمامی مدارکی که نشان دهنده حقانیت فرد، به درخواست اعاده دادرسی ضمیمه شوند.
– در ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، ثبت دادخواست اعاده دادرسی لازم نیست. در این صورت، رئیس دادگستری استان ابتدا موضوع اعتراض را بررسی کرده و در صورت ایراد خلاف شرع بودن حکم، پرونده را به رئیس قوه قضاییه ارجاع می‌دهد.

2. **مواردی که دیگران می‌توانند اعاده دادرسی را طرح کنند:**
– در دعاوی کیفری، همسر، وراث قانونی و وصی محکوم علیه هم می‌توانند مراحل اعاده دادرسی را طی کنند.
– دادستان کل کشور، دادستان مجری حکم و رئیس قوه قضاییه هم امکان دارد درخواست اعاده دادرسی داشته باشند.

3. **مهلت اعاده دادرسی:**
– مهلت برای افراد مقیم ایران ۲۰ روز و برای افراد مقیم خارج از کشور ۲ ماه است.
– این مهلت زمانی که اعاده دادرسی به دلیل جعلی بودن اسناد یا حیله و تقلب مطرح می‌شود، از زمان صدور حکم مربوط به این امور آغاز می‌شود.
– اما اگر اعاده دادرسی به دلیل کشف اسناد و مدارک جدید صورت بگیرد، این مهلت از زمان اطلاع از وجود آنها آغاز می‌شود.

4. **مراحل اعاده دادرسی:**
– اعاده دادرسی حقوقی اصلی در دادگاهی که حکم را صادر کرده است مورد بررسی قرار می‌گیرد، اما اعاده دادرسی طاری در دادگاهی که حکم به عنوان دلیل در آنجا استفاده شده، برگزار می‌شود.
– اما درخواست اعاده دادرسی کیفری ابتدا به دیوان عالی کشور ارسال می‌شود و در صورت لزوم، به دادگاه مربوطه ارجاع داده می‌شود.
– اجرای حکم تا زمان صدور حکم جدید به تعویق می‌افتد. دادگاه پس از بررسی ماهوی، حکم قبلی را نقض کرده و حکم جدید را صادر می‌کند.

مراحل و نحوه انجام اعاده دادرسی به شرایط و جزئیات مختلفی بستگی دارد که هر یک به دقت باید رعایت شوند.

ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی

فرایند اعاده دادرسی به این صورت است که ذی نفع، با داشتن شرایط قانونی، یک نمونه دادخواست اعاده دادرسی را ارائه کرده و درخواست اعاده دادرسی می‌نماید تا حکم قطعی صادره از دادگاه، بر اساس جوانب مقرر در قانون، لغو گردد. یکی از مباحثی که درباره اعاده دادرسی مطرح می‌شود، آن است که آیا در انواع اعاده دادرسی، اعم از حقوقی و کیفری، می‌توان دلیل جدیدی ارائه کرد یا خیر؟

در مورد ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی، یکی از شرایط پذیرش انواع اعاده دادرسی حقوقی و کیفری، این است که پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی رخ داده یا اسناد، مدارک و ادله‌ای به دست آمده باشد که حقانیت درخواست کننده اعاده دادرسی را نشان دهد. در این شرایط، با استناد به این اطلاعات، می‌توان درخواست اعاده دادرسی را مطرح کرد.

به هر حال، توجه به این نکته ضروری است که ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی تنها زمانی ممکن است که اثبات شود اسناد و مدارکی که به عنوان دلیل جدید ارائه شده‌اند، در طول رسیدگی به دعوای اصلی مخفی مانده و در دسترس متقاضی نبوده‌اند.

بنابراین، در صورتی که ارائه دلیل جدید در مرحله رسیدگی به دعوای اصلی به شکل معمولی قابل تصور باشد، نمی‌توان با استناد به آن، درخواست اعاده دادرسی را مطرح کرد و در چنین شرایطی، ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی ممکن نیست.