عناوین اصلی
عدت یا عده چیست ؟
طلاق در جامعه به روند افزایشی پیش رفته، اما عقد ازدواج مجدد، بخشی از این روند است که همانند طلاق گسترش یافته است. آمار دقیقی از آن به دلیل عدم اجبار بر ثبت، به طور کامل در دسترس نیست. در دوره بین دو عقد ازدواج، به ویژه برای زن، “عده” یک مفهوم قانونی مهم است که در عموم مردم به‌طور کامل مورد آگاهی قرار نمی‌گیرد.
معنای لغتی عدّه یا عدت به شمار و گروه اشاره دارد؛ “عدّه گرفتن” به معنای خانه‌نشینی و “عدّه غم” به مفهوم دوران اندوه و افسردگی است. اما در اصطلاحات فقهی، “عده” زمانی است که زن باید پس از جدایی از همسر، منتظر بماند و تنها پس از سپری شدن این دوره زمانی، به لحاظ شرعی و قانونی مجاز به ازدواج دوباره می‌شود. این جدایی ممکن است به معنای عام باشد، مانند طلاق، فوت همسر، پایان مدت عقد موقت، و غیره.
بیشتر بخوانید : طلاق از جانب مرد
ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی “عده” را به این صورت تعریف می‌کند:
“عده” به معنای مدتی است که زنی که عقد نکاح او منحل شده است، تا انقضای آن نمی‌تواند به شوهر دیگری اختیار کند.
عده مختلفی دارد که هرکدام در جزئیات مورد بحث قرار می‌گیرند.
انواع عده چیست؟
عده زن به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که در زیر به توضیح و تعریف هرکدام پرداخته‌ایم:
1. **عده وفات**: مدت زمانی که زن باید پس از فوت شوهر، برای انتقال به شوهر دیگر صبر کند. معمولاً چهار ماه و ده روز است.
طبق ماده 1154 قانون مدنی، عده وفات در هر دو نوع عقد دائمی و موقت، چهار ماه و ده روز می‌باشد، مگر اینکه زن باردار باشد؛ در این صورت عده وفات تا زمان وضع حمل ادامه پیدا می‌کند، با شرط اینکه فاصله بین فوت شوهر و زمان وضع حمل بیش از چهار ماه و ده روز باشد. در غیر این صورت، مدت عده همان چهار ماه و ده روز خواهد بود.
2. **عده طلاق و انواع آن**:
– **عده زن مطلقه باردار**: طبق ماده 1153 قانون مدنی، عده زن باردار تا زمان وضع حمل ادامه دارد. یعنی زنی که در حال بارداری از همسرش جدا شده باشد، تا پایان دوره بارداری موظف است در عده باقی بماند و تنها پس از زایمان می‌تواند به ازدواج دیگر بپردازد.
– **عده زن مطلقه غیر باردار**: براساس ماده 1151 قانون مدنی، عده زن مطلقه غیر باردار، سه طهر است. طهر به معنای دوره پاکی از عادت زنانگی است که بین دو دوره عادت زنانگی واقع می‌شود.
– **عده بذل یا انقضاء مدت در ازدواج موقت**: این عده در مورد عقد ازدواج موقت ایجاد می‌شود و با عده طلاق متفاوت است. اگر زن باردار باشد، مدت عده با وضع حمل تمام می‌شود. اما اگر باردار نباشد، بر اساس ماده 1151 قانون مدنی، عده بذل یا انقضاء مدت در مورد نکاح منقطع در زن غیر باردار دو طهر است، مگر اینکه زن به دلیل سن، عادت زنانگی نداشته باشد که در این صورت، مدت عده 45 روز خواهد بود.
بیشتر بخوانید : طلاق توافقی چیست و چقدر طول می کشد؟
3. **عده زنی که شوهرش غایب مفقود الاثر است**: زمانی که شوهر به مدت طولانی مفقود الاثر باشد و هیچ خبری از او دریافت نشود (حتی از طریق تلفن یا پیامک)، همسر می‌تواند از دادگاه خواسته طلاق دهد. براساس ماده 1156 قانون مدنی، زنی که شوهرش مفقود الاثر است و حاکم او را طلاق داده باشد، باید از تاریخ طلاق عده وفات را نگه دارد.
4. **عده فسخ نکاح**: این مفهوم از طلاق متفاوت است و وقتی رخ می‌دهد که عیوب مشخصی در یکی از طرفین نکاح وجود داشته باشد و طرفین پس از عقد به این عیوب پی ببرند؛ در این صورت حق فسخ و انهای رابطه زوجیت وجود دارد. به عنوان مثال، براساس ماده 1122 قانون مدنی، وجود سه عیب در مرد موجب حق فسخ زن خواهد بود. اگر زن یا مرد به دلیل وجود عیب در طرف دیگر نکاح را فسخ کنند، در این صورت زن باید طبق ماده 1151 قانون مدنی، سه طهر یا اگر با اقتضای سن، عادت زنانگی نمی‌بیند، سه ماه عده نگه دارد.
آیا زنی که با شوهرش رابطه نداشته باشد باز هم باید عده را نگهدارد؟
زنانی که پیش از طلاق مدت‌ها جدا از همسرشان زندگی کرده‌اند، مانند اینکه در وضعیتی ازدواجی نبوده‌اند و رابطه‌ای با همسر نداشته‌اند، باید عده طلاق را نگه دارند و عدم رابطه با همسر دلیل ترک عده نمی‌شود.
زنانی که عده طلاق ندارند عبارتند از:
1. **زنان باکره یا زنان غیرمدخوله**:
– زنی که قبل از آغاز هرگونه نزدیکی جنسی با همسرش، طلاق گرفته است.
2. **زنان یائسه**:
– زنانی که به سن یائسگی رسیده‌اند، یعنی دیگر امید باروری ندارند. این زنان هیچ عده طلاق یا عده فسخ نکاحی ندارند. بنابراین، بلافاصله پس از جدایی و انحلال نکاح می‌توانند ازدواج کنند. این اطمینان از عدم وجود بارداری در این زنان، دلیل عدم وجود عده است. آنها به عنوان یکی از زنان مطلقه به طلاق بائن تلقی می‌شوند.
3. **زوجه صغیره (دختران زیر سن قانونی)**:
– ازدواج دختران زیر سن قانونی در قانون مدنی ایران رسماً تأیید نمی‌شود تا بخواهند در خصوص طلاقشان دادخواست بدهند. با این حال، بر اساس فتوای فقهای دینی، زوجه صغیره (دختر نابالغ) پس از طلاق، عده ندارد. البته اگر دختر نابالغ به علت فوت همسرش، زندگی را بدون او آغاز کند، ممکن است نیاز به عده داشته باشد. طلاق دختران نابالغ به عنوان یکی از انواع طلاق‌های بائن در نظر گرفته می‌شود.
4. **زنان فاقد رحم**:
– زنانی که به دلایل طبیعی یا به دلیل انجام عمل جراحی رحم را از دست داده‌اند و قابلیت باروری را ندارند. این زنان به علت عدم باروری و عدم امکان بارداری، هیچ عده طلاق یا عده فسخ نکاحی ندارند.
بیشتر بخوانید : اعسار چیست؟
عده در قوانین کشورهای غیراسلامی:
بنا بر تحقیقاتی که در سال 1388 انجام شده است در قوانین کشورهای غیر اسلامی، به جز در معدودی از کشورها مثل فرانسه، ژاپن و کوبا، عموما مفهوم عده به معنای جلوگیری از ازدواج مجدد زن پس از طلاق یا فوت شوهر، وجود ندارد. با این حال، تحلیل وضعیت طلاق در این کشورها نشان می‌دهد که در اکثر مواقع، روابط زناشویی و زندگی مشترک، مدت‌ها قبل از تقاضای طلاق توسط هر یک از زوجین یا حتی در مراحل رسیدگی به تقاضای طلاق در دادگاه، قطع شده است. از این رو، بی‌توجهی به نام “عده” در قوانین این کشورها، با واقعیت‌های جلوگیری از اختلاط نسل همخوانی دارد.
قوانین این کشورها، با منع تعدد زوجات، از ازدواج مجدد زوجین تا صدور حکم قطعی طلاق جلوگیری می‌کنند. با این حال، به دلیل آزادی و مشروعیت روابط جنسی در این جوامع، ناتوان در جلوگیری از ارتباط طرفین با شخص دیگری غیر از همسر خود در مراحل طلاق وجود دارد. در صورتی که این ارتباط باعث باروری زن شود، ممکن است مشکلاتی در امکان الحاق جنین به شوهر ایجاد شود.
برای رفع این مشکلات، جوامع اروپایی معمولا از روش‌های پزشکی و ژنتیکی یا حتی سقط جنین استفاده می‌کنند. بسیاری از کشورهای ایالات متحده نیز، به قضات اختیار داده‌اند تا با تعیین مدتی بین سه ماه تا یک‌سال پس از طلاق، از ازدواج مجدد زوجین جلوگیری کنند.
این اقدامات در کشورهایی که بر پایه نظام دینی نیستند، نشان می‌دهد که نیاز به نهاد عده برای مقابله با مسائل اختلاط نسل را تأکید می‌کند.
